Vlees-, vis- en zuivelvervangers, een zegen of een vloek?
De markt voor vlees-, vis- en zuivelvervangers is geëxplodeerd de afgelopen jaren. In de supermarkt nemen schappen met plantaardige vervangers van dierlijke voedingsmiddelen, zoals verschillende soorten vlees en vleeswaren, vis en zuivelproducten, veel ruimte in. Dit ervaren veel mensen als positief. Er is veel keuze, voor ieder wat wils en mensen hoeven niet anders te leren koken, want de vleescomponent uit een maaltijd wordt gewoon vervangen.
Om een volwaardig vervanger te zijn, wordt vaak vitamine B12, ijzer, calcium en soms ook zink toegevoegd. Waarvan we niet weten hoe goed deze vormen opgenomen worden. Daar zitten namelijk nogal wat verschillen tussen. Er zijn bijv. vormen van B12 die minder goed door je lichaam worden gebruikt dan andere vormen. En zo geldt dat eigenlijk voor alle voedingsstoffen. Daarnaast kunnen de hoeveelheden eiwit per product ontzettend verschillen. Voldoende eiwitten binnenkrijgen is misschien wel de belangrijkste voedingswaarde van vlees, vis en zuivel en dus ook van de vervangers.
Als je echt goed gaat kijken naar de ingrediënten, de voedingswaarde en de herkomst van de ingrediënten, dan kun je je afvragen of deze vervangers wel zo goed voor je zijn.
Industrieel bewerkte producten
Als je veel vervangers eet, is het goed om je te realiseren dat je geen gezonder product eet dan wanneer je de dierlijke variant neemt. Vleesvervangers zijn vaak zwaar bewerkte voedingsmiddelen, die bestaan uit (genetisch) gemodificeerd maiszetmeel, *genetisch gemanipuleerde soya en **bewerkte, ongezonde vetten. En vergeet de conserveermiddelen, kunstmatige kleur-, geur- en smaakstoffen en eventueel andere E-nummers niet, waarvan velen als schadelijk worden beschouwd, vooral wanneer je deze stoffen langdurig en regelmatig binnenkrijgt.
Over visvervangers, zoals vegetarische vissticks, zegt de Vegetariërsbond dat het geen gezond alternatief voor vis is. De heilzame omega 3-vetzuren zitten er niet in en de koolzaad- en lijnzaadolie die soms als alternatief wordt gebruikt, is bij lange na niet voldoende. En niet allemaal bevatten visvervangers vitamine B12 en ijzer. Dat laatste is in onze optiek geen groot gemis, omdat van deze vormen onduidelijk is in hoeverre het lichaam dit opneemt. Beter kies je een supplement met een voldoende hoge dosering en een goede opneembaarheid.
*Genetische modificatie oftewel manipulatie wordt door de industrie en overheden als onschuldig gebracht, maar bij dieren zijn allerlei toxische en ziekmakende effecten vastgesteld (1).
**Tip: Vervang industrieel geproduceerde plantaardige margarines door ‘echte’ vetten, kokosolie, high oleic zonnebloemolie en olijfolie om maaltijden mee te bereiden. En roomboter als je zuivel eet.
Hebben plantaardige vervangers een kleinere biologische voetafdruk dan vlees, vis en zuivel?
Velen van ons eten plantaardig omdat we de aarde willen ontlasten. Minder ontbossing, minder CO2 uitstoot, minder waterverbruik, etc. Er zijn inderdaad studies die duidelijk laten zien dat de footprint van plantaardige voeding veel lager ligt (2). En toch… veel vervangers bevatten palmolie en soja, waarvoor enorme ontbossing plaatsvindt. Volgens Rineke Dijkinga, (orthomoleculaire) voedingsdeskundige en auteur, hebben veganistische producten uit de supermarkt vaak weinig meer met echt eten te maken en hebben ze een groot waterverbruik dat niet veel verschilt van dat van vlees.
Aan de andere kant zijn er ook studies die laten zien dat ongeveer één keer per week vlees eten de beste optie is voor de aarde. Het radicaal stoppen met vlees eten zou een kwart meer aan landbouwoppervlak vragen om iedereen van voldoende voedsel te voorzien.
Daarnaast is het voor een circulaire landbouw nodig dat de reststromen van het verbouwen van plantaardige voeding aan dieren gegeven kunnen worden. Als dit gebeurt, dan zou iedereen elke dag 20 gram dierlijk eiwit kunnen eten. Volgens het Planetary Health Diet kan er daarnaast twee keer per week vis gegeten worden, één of twee keer per week een ei en dagelijks wat zuivel (3). Uit een omvangrijk onderzoek dat gepubliceerd werd in Science, een vooraanstaand wetenschappelijk tijdschrift, kwam naar voren dat met een 50% vermindering van dierlijke eiwitten we al grote stappen zetten naar minder water-, energie- en landverbruik en vermindering van CO2 uitstoot (4).
Gelukkig wordt er inmiddels in Nederland de eerste verse, ongemanipuleerde sojabonen in de Flevopolder geteeld en is er sojamelk op de markt, gemaakt van Nedersoja (5). Ook worden lokale alternatieven zoals lupine steeds meer gebruikt in vleesvervangers. Lupine is bijna net zo’n volwaardig alternatief voor dierlijk eiwit als soja en bevat daarnaast veel vezels. Mensen met een pinda-allergie reageren helaas meestal ook op lupine. Zie Lekker Lupine!.
Soja, gezond of niet?
Er zijn weinig voedingsmiddelen zo controversieel als soja. Als je gaat googlen dan vind je artikelen en onderzoeken met compleet verschillende conclusies. Hieronder vind je onze bevindingen. Trek vooral je eigen conclusie!
Soja komt van oorsprong uit China en wordt sinds jaar en dag in Azië gegeten. Maar let wel: vooral in gefermenteerde vorm. Tempeh, tamari sojasaus, gewone sojasaus, ketjap manis en ketjap asin, miso en natto zijn producten op basis van gefermenteerde sojabonen. Gefermenteerde sojabonen hebben als voordeel dat ze gunstig werken op de darmen. Daarnaast wordt het anti-nutriënt fytinezuur onschadelijk gemaakt door het fermentatieproces. Deze, al eerder benoemde stof, bindt zich aan bepaalde mineralen en spoorelementen, waardoor een mineralentekort kan ontstaan als je deze stof regelmatig binnenkrijgt. De negatieve werking van fytinezuur wordt ook voor een deel verminderd door de sojabonen lang te weken of te ontkiemen.
Let op: van sojayoghurt uit de supermarkt (van het merk Alpro) wordt beweerd dat het een gefermenteerd product is. Het is waar dat er yoghurtculturen zijn toegevoegd die een deel van de suikers omzetten in melkzuur. Echter, de sojabonen zelf zijn niet gefermenteerd. Met dank aan Monique van der Vloed, die dit grondig uitzocht (6).
Genetische manipulatie van soja
Bijna 90% van alle soja is genetisch gemanipuleerd. Officieel wordt er gesproken van modificeren, dat klinkt een stuk onschuldiger. Genetisch modificeren oftewel manipuleren betekent het door de mens gericht wijzigen van genen van een organisme, met als doel de eigenschappen zo te veranderen dat, in dit geval het gewas, beter bestand is tegen ziekten, langer houdbaar is of beter tegen droogte kan. Sinds 1995 produceert het chemische en agrarische biotechnologische bedrijf Monsanto “Roundup Ready Soy”, een type soja dat genetisch gemanipuleerd is om bestand te zijn tegen herbiciden die glyfosaat bevatten. Glyfosaat is een uitermate giftig bestrijdingsmiddel voor al het leven op aarde (7). Daarnaast worden er in veel soorten soja specifieke genen aangebracht die stoffen uitscheiden die giftig zijn voor insecten.
Genetisch gemanipuleerde gewassen hebben minimale veiligheidstesten ondergaan. Er is niet op lange termijn getest, het effect op baby’s en kinderen is niet onderzocht en er is ook niet onderzocht of een bepaalde hoeveelheid van dit soort voedingsmiddelen eten veilig dan wel onveilig voor ons is. Als je niet heel bewust eet, krijg je grote hoeveelheden genetisch gemanipuleerd voedsel binnen, hetzij direct (bijv. via producten waar mais en soja als ingrediënt in zitten of de producten zelf) als ook indirect (bijv. via het eten van dieren die genetisch gemanipuleerd voedsel hebben gegeten of ingrediënten die genetisch gemanipuleerde gewassen als grondstof hebben, zoals glucose-fructose siroop oftewel High Fructose Corn Syrup). Dierproeven hebben uitgewezen dat genetisch gemanipuleerde voedingsmiddelen een toxische werking hebben, waaronder abnormale veranderingen in de organen, verstoringen van het immuunsysteem, versnelde veroudering en veranderingen in de genexpressie (8).
Gezondheidsvoordelen van soja
Dit geschreven hebbende zijn er ook gezondheidsvoordelen te benoemen. Mits je dus voor gefermenteerde, niet-genetisch gemanipuleerde en liefst ook biologisch verbouwde soja kiest. Soja is rijk aan fyto-oestrogenen, een stof die zich voor een deel gedraagt als oestrogenen in het lichaam. Vandaar dat planten die fyto-oestrogenen bevatten, kunnen helpen bij overgangsklachten. Ze werken daarnaast als antioxidant; ze beschermen het lichaam tegen overmatige schade aan de cellen. Maar soja is vooral een geschikte vlees- en zuivelvervanger, omdat het alle essentiële aminozuren bevat om de bouwstoffen van het lichaam mee aan te kunnen maken. Dit is voor een plantaardig voedingsmiddel uniek. Ook bevat soja lecithine, een vetachtige stof, die als emulgator in voeding verwerkt wordt (en meestal genetisch gemanipuleerd is!). Lecithine is goed voor vetachtige weefsels zoals de hersenen en helpt om een gezonde cholesterolstatus te verkrijgen of te behouden.
Onderzoek destilleerde de volgende gezondheidsvoordelen van soja (8) :
- Gunstige invloed op het cholesterol;
- Goed voor het hart en vaatstelsel;
- Gunstige invloed op de bloeddruk;
- Kan helpen bij overgangsklachten zoals opvliegers;
- Versterkend voor de botten;
- Beschermt mogelijk tegen borstkanker;
- Ondersteunt mogelijk bij andere vormen van kanker;
- Kan preventief werken tegen diabetes type 2.
Als je dus gefermenteerde, niet-gemanipuleerde en biologisch verbouwde soja eet en je wisselt het af met andere plantaardige eiwitbronnen, dan lijkt het een verantwoorde keuze te zijn. Geef niet teveel soja aan kinderen; je wilt hun hormonen niet stelselmatig beïnvloeden. Variëren is het beste advies en dat geldt eigenlijk voor alles wat je eet. Zodat de pluspunten blijven opwegen tegen de minpunten.
Ons advies is om voorzichtig te zijn met vlees, vis en zuivelvervangers en goed etiketten te leren lezen, zodat je een bewuste keuze kunt maken. De voedingsstoffen die je mist als je minder of geen dierlijke producten kun je grotendeels uit kwalitatieve supplementen halen. Vraag advies bij een vitaminespeciaalzaak of je (natuur)drogist.
Je kunt prima zelf vleesvervangers maken, denk aan bonenburgers, plantaardige gehaktballetjes met aubergine of zelfgemaakte falafel. Hier kun je in één keer een grotere hoeveelheid van maken en invriezen. Er is veel inspiratie te vinden online en er is een scala aan prachtige kookboeken die groenten in de spotlight zetten. Eet smakelijk!
Geschreven door Terah Afke
Bronnen
5 goede redenen voor het eten van vlees | hetkanWel.nl
Tien redenen om vegetariër te worden | Mens en Gezondheid: Gezonde voeding (infonu.nl)
Veganistische ‘schijf van vijf’ ontwikkeld – aHealthylife.nl
Vegan? Vergeet carnitine niet! – aHealthylife.nl
Waarom vegan burgers vaak nog steeds ongezond zijn – aHealthylife.nl
Korte handleiding voor beginnende flexitariërs – aHealthylife.nl
Kaasvervangers: gezond alternatief? – natuurdietisten.nl
Boek dr. Campbell: eet niet langdurig Vegan – natuurdietisten.nl
Voedingsrichtlijnen voor vegetariërs over Omega 3 vetzuren | Vegetariersbond
De top 12 voedingsmiddelen met de meeste zink – aHealthylife.nl
Veganisten hebben vaker tekort aan jodium – aHealthylife.nl
Veganisme, de voordelen en valkuilen – Rineke Dijkinga
Angela Kämper (2008). PRANA voeding. Voel je goed door voedsel vol licht. Uitgeverij Akasha
- De 7 belangrijkste redenen om nooit genetisch gemodificeerd voedsel te eten – aHealthylife.nl
- https://www.duurzaambedrijfsleven.nl/agri-food/33123/vleesvervanger-co2-afdruk
- https://edepot.wur.nl/417817
- https://science.sciencemag.org/content/360/6392/987
- Een geheel nieuwe melkweg | De Nieuwe Melkboer
- Gefermenteerde Alpro producten… hoe zit dat? – Monique van der Vloed
- Glyphosate + Toxins – Zach Bush MD
- Hoe gezond is soja? – Jasperalblas.nl